Sermaye piyasası, tasarruflarını değerlendirmek isteyen yatırımcılara çeşitli finansal araçlar sunan ve şirketlere sermaye temini imkânı sağlayan, bu sayede ülke ekonomisinin büyümesi ve kalkınmasını destekleyen finansal bir piyasadır. Bu yazıda, sermaye piyasası faaliyetleri ve araçları ile ilgili bilgiler ele alınacaktır.
Hem bireysel hem de kurumsal yatırımcılara hizmet eden sermaye piyasası, ekonomik gelişim ve yatırım fırsatları açısından kritik bir rol oynamaktadır. Sermaye piyasasının temel özellikleri şunlardır:
Borsa, sermaye piyasası araçlarının alım satım işlemlerinin gerçekleştirildiği yerdir. Eski adı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (IMKB) olan ve hâlihazırda Borsa İstanbul (BIST) olarak bilinen borsa, Türkiye'de hisse senedi ve diğer menkul kıymetlerin işlem gördüğü ana platformdur. Yatırımcılar sermaye piyasası araçları ile portföylerini çeşitlendirebilir, finansal yatırım yapabilir ve uzun vadeli hisse senetleri yatırımlarıyla değer kazancı sağlayabilir.
Portföy yönetimi, borsa piyasasında başarılı olmanın anahtarıdır. Portföy yönetim şirketleri, detaylı analiz ve değerlendirmeler sonucunda yatırımcılara çeşitli finansal araçlar ile yatırım yapma imkânını sunar ve getirileri maksimize ederken riskleri minimize etmeyi hedefler.
Sermaye piyasasında, hisse senetleri, tahviller, yatırım fonları ve diğer finansal enstrümanlar işlem görmektedir:
1. Hisse Senetleri: Şirketlerin sermayesini artırmak için ihraç ettikleri menkul kıymetlerdir. Borsa yatırımı çerçevesinde borsadan hisse alma amacında olan yatırımcılara hitap etmektedir. Hisse senedi sahipleri, şirketin ortakları olarak kabul edilir ve genellikle kâr payı (temettü) alma hakkına sahiptir. Ayrıca, şirketin genel kurullarında oy kullanma hakkı da olabilir.
2. Tahviller: Devletler veya şirketler tarafından çıkarılan borçlanma araçlarıdır. Tahvil sahipleri, tahvilin vadesi boyunca belirli aralıklarla faiz (kupon) ödemesi alır ve vade sonunda anapara geri ödenir. Bir yıldan kısa vadeli olarak ihraç edilmesi durumunda bu borçlanma aracına bono ismi verilir. Bonolar kupon ödemesi yapmaz.
3. Yatırım Fonları: Yatırımcılardan toplanan fonların, profesyonel portföy yöneticileri tarafından kayda değer bir menkul değere sahip çeşitli menkul kıymetlere yatırıldığı fonlardır. Fon yatırımı yapma amacında olan yatırımcılara hitap etmektedir. Örneğin, hisse senedi fonu.
4. Diğer Finansal Enstrümanlar: Türev araçlar, kira sertifikaları, gayrimenkul sertifikaları, borçlanma senetleri, döviz, emtia gibi çeşitli finansal araçlardır.
Bu araçlar, yatırımcılara risk profillerine göre belirli bir getiri sunar ve sermaye piyasasının etkin bir şekilde çalışmasına hizmet eder.
Sermaye piyasasında faaliyet gösteren kurumlar, çeşitli roller üstlenerek piyasaların işleyişini ve düzenini sağlamaktadır. Türkiye’de ve genel olarak sermaye piyasalarında bulunan başlıca kurumlar şunlardır:
1. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK): Türkiye’de sermaye piyasalarını düzenleyen ve denetleyen resmî bir kuruluştur. SPK, Sermaye Piyasası Kanunu'na dayanarak piyasayı düzenlemekte ve yatırımcıların haklarını korumaktadır. SPK Mevzuatı’na uygunluk, sermaye piyasasındaki yatırımcılar ve şirketler için önem arz etmektedir. SPK, piyasa güvenliğini ve şeffaflığını artırmayı amaçlamaktadır.
2. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK): Türkiye'de kurulmuş olan tüm menkul kıymetlerin kaydileştirilmesi ve saklaması MKK tarafından yapılmaktadır.
3. Türkiye Sermaye Piyasalar Birliği (TSPB): Kamu kurumu niteliğinde, öz düzenleyici bir meslek kuruluşudur. Sermaye piyasasında faaliyette bulunan tüm banka, aracı kurum, portföy yönetim şirketleri ve yatırım ortaklıkları TSPB üyesidir.
4. Sermaye Piyasası Kurumları: Yatırım kuruluşları, portföy yönetim şirketleri, varlık yönetim şirketleri başta olmak üzere Sermaye Piyasası Kanununda sayılan kurumlardır. Sermaye piyasası kurumlarının SPK Kanunu kapsamındaki faaliyetleri, yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile yan hizmetlerden oluşmaktadır.
5. Portföy Yönetim Şirketleri: Yatırım fonlarının kurulması ve portföy yönetimi faaliyetlerini yürüten şirketlerdir. Yatırımcılara portföylerinin ve mal varlıklarının yönetiminde profesyonel bir hizmet sunmaktadır.
6. Aracı Kuruluşlar: Yatırımcılara menkul kıymet alım satımı, emir iletimi, halka arzda satışa aracılık edinilmesi hizmetleri sunan bankalar ve kurumlardır.
- Birincil Piyasa: Hisse senedi, bono ve tahvil gibi varlıkların ilk kez alım satımı için yatırımcıları bir araya getiren piyasadır.
- İkincil Piyasa: Daha önce alım-satım işlemi gerçekleşen finansal araçların alınıp satılabildiği piyasadır.
- Organize Piyasalar: Finansal araçların alım satımının düzenli, yapılandırılmış ve sistematik bir yapıda gerçekleştiği finans piyasalardır.
- Organize Olmamış Piyasalar: Finansal araçların veya diğer varlıkların alım satımının serbest ve düzensiz bir ortamda gerçekleştirildiği piyasalardır.
Sermaye piyasası yatırımcılara uzun vadeli finansal getiriler sağlama potansiyeline sahiptir. Bu piyasada alınıp satılabilen hisse senedi, bir şirketin ortaklık payını temsil eder ve hisse fiyatları gözetilerek borsa hisse senetleri arasından seçim yapılarak alım satımı yapılabilir. Uzun vadede hisse senedi almak, yatırımcılara potansiyel yüksek getiri sağlayabilir. Uzun vadeli borsa işlemleri ve yatırım/hisse alım stratejileri, borsa şirketlerinin performansını değerlendirmeyi ve hisse senedi piyasasında oluşan fiyatların gelecekteki potansiyelini analiz etmeyi içerir. Öte yandan, para piyasaları, kısa vadeli finansal ihtiyaçları karşılamak üzere kullanılır. Para piyasası araçları arasında bonolar ve repo gibi ürünler bulunur.
Sermaye ve para piyasalarındaki gelişmelerin sürekli takibi ve doğru finansal araçlar seçilerek izlenecek etkin bir portföy yönetim stratejisi sayesinde finansal hedeflere ulaşılabilir ve piyasanın sunduğu fırsatlardan en iyi şekilde yararlanılabilir.
Tasarruflarını değerlendirmek isteyen yatırımcılar İş Portföy’ün web sitesinden yatırım fonları sekmesine tıklayarak temalarına ve türlerine göre ayrılan İş Portföy yatırım fonlarını inceleyebilir ve risk algılarına uygun fonlara yatırım yapabilir.
