Fon, yatırımcıların birikimlerini çeşitli para ve sermaye piyasası araçlarında değerlendirmek üzere profesyonel yöneticiler tarafından yönetilmesi esasına dayalı bir yatırım aracıdır.
Fonlar, nitelikleri itibarıyla yatırım fonları ve emeklilik fonları olmak üzere iki ana kategoride sunulur. Portföy yönetim şirketleri tarafından kurulan yatırım fonları, profesyonel fon yöneticileri tarafından belirli stratejiler doğrultusunda yönetilir.
Emeklilik şirketleri tarafından kurulan emeklilik yatırım fonları ise katılımcıların birikimlerini değerlendirmek amacıyla uzun vadeli yatırım stratejileri ile Portföy Yönetim Şirketleri tarafından yönetilmektedir.
Ülkemizde yatırım fonlarının alım satımını kolaylaştırmak, yatırımcıları ve ekosistemi bilgilendirmek amacıyla 2015 yılının Ocak ayında, İstanbul Takas ve Saklama Bankası (Takasbank) tarafından Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformu (TEFAS) kurulmuştur. Buna ek olarak 2021 Temmuz ayında faaliyete geçen Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu (BEFAS) ise bireysel emeklilik fonları için hizmet veren bir platformdur. Kurumlardan bağımsız olarak fonları tek bir merkezde toplayan her iki platformda da piyasada bulunan fonlara ilişkin güncel bilgilere, geçmiş dönem hareketlerine, her bir fonun detaylı bilgilerine ve grafiklere yer verilir.
Türkiye'de portföy yönetim şirketlerince ihraç edilen ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından onaylanan TEFAS’ta işlem gören yatırım fonları (TEFAS Fonları) TEFAS’a üye aracı kurum ve bankalar aracılığı ile alınıp satılabilmektedir.
TEFAS farklı risk ve getiri profillerine sahip çok sayıda yatırım fonunu tek bir sistem üzerinden karşılaştırma ve tek bir yatırım hesabıyla belirli istisnalar hariç tüm yatırım fonlarına ulaşma imkânı sağlayan elektronik fon platformudur.
TEFAS’ın resmî web sitesine tefas.gov.tr adresinden ulaşılabilir. TEFAS platformu; TEFAS fon getirileri, fonların performansları ve büyüklükleri gibi önemli detayları kolayca inceleme imkânı sunarak yatırımcıların en uygun fonu seçmelerine yardımcı olur. Örnek olarak, kıymetli madenler fonlarına yatırım yapmak isteyen ve bu doğrultuda TEFAS fonlarını karşılaştırmak isteyen yatırımcılar, TEFAS altın fonu getiri performanslarını, “TEFAS Fon Karşılaştırma” arayüzü üzerinden diğer fonlarla kıyaslayarak değerlendirebilirler.
Emeklilik fonları Türkiye'de emeklilik şirketlerince ihraç edilmekte ve portföy yönetim şirketleri tarafından yönetilmektedir. Emeklilik şirketi tarafından bireysel emeklilik sözleşmesi (BES) çerçevesinde tahsil edilen ve katılımcılar adına bireysel emeklilik hesaplarında izlenen katkıların değerlendirilmesi amacıyla oluşturulan fonlar, yatırım fonlarının aksine aracı kurumlar ya da banka yatırım hesapları üzerinden alınıp satılamaz.
BEFAS, Türkiye'deki çeşitli emeklilik şirketleri tarafından kurulan emeklilik yatırım fonlarının alım satımını ve geri alımını mümkün kılan Takasbank tarafından işletilen elektronik bir platformdur. Bu platform ile emeklilik şirketleri, kurucusu oldukları fonların yanı sıra başka şirketlerin fonlarını almak isteyen katılımcıların taleplerini de karşılayabilir duruma gelmişlerdir. BEFAS’ta alım satımı yapılabilen emeklilik fonlarına “BEFAS Fonları” denilmektedir. BEFAS Fonları’na www.egm.org.tr/befas/fon-listesi adresinden ulaşılabilir.
BEFAS platformunda yatırımcılar BES fonları getirileri, büyüklükler gibi önemli detaylara kolayca erişerek risk profillerine, beklentilerine ve emeklilik hedeflerine en uygun fonu seçebilirler.
TEFAS ile BEFAS Fonları, Türkiye'de yatırımcıların ilgisini çeken iki farklı yatırım aracıdır. Bu kapsamda yatırım fonları ve bireysel emeklilik fonları stratejilerine uygun yatırım araçlarına erişim imkânı sunmakla beraber belirli noktalarda birbirinden ayrışmaktadır.
TEFAS fonlarına yatırım yapmak isteyen yatırımcıların banka/aracı kurumlarda yatırım hesabı olması yeterli iken, BEFAS fonlarına yatırım yapabilmek için emeklilik şirketi ile bireysel emeklilik sözleşmesi imzalanması suretiyle bireysel emeklilik sistemine katılım sağlanması gerekmektedir.
TEFAS fonları, aracı kurum, banka veya portföy yönetim şirketi aracılığıyla alınıp satılabilirken, BEFAS fonları sadece bireysel emeklilik şirketleri vasıtasıyla alınıp vasıtasıyla alınıp satılabilen emeklilik fonlarını ifade etmektedir..
TEFAS fonlarında yıllık alım satım sınırı yokken, BEFAS fonlarında katılımcılara yılda en fazla 12 kez değişiklik yapabilme imkânı sunulmaktadır.
Ayrıca BEFAS onlarının teşvik edilmesi adına, TEFAS Fonlarından farklı olarak bazı devlet destekleri sağlanmaktadır.
BEFAS ve TEFAS Fonları arasında yönetim ücretleri yönünden de farklı uygulamalar söz konusu olmaktadır.
BEFAS ve TEFAS fonlarında stopaj* uygulaması bulunmaktadır. Yatırım fonlarında stopaj, elde edilen getiriler üzerinden fon satışında dağıtıcı kurum tarafından otomatik olarak kesilmektedir. Kesilen stopaj oranları, fonların türü, yatırım süresi ve bireyin emeklilik yaşı gibi bazı kriterlere göre değişiklik gösterir. Emeklilik Fonları için BES stopaj kesintisi hesaplama yöntemi şu şekildedir;
Birikim ve devlet katkısı indirildikten sonra getiri üzerinden; BES sisteminden 10 yıldan az kalarak ayrılanlar için %15, 10 yılı tamamladığı halde 56 yaşını bitirmeden ayrılanlar için %10, 10 yılı tamamlayan ve 56 yaşını bitirenler için ise %5 BES stopaj kesintisi yapılır.
Yatırım fonu stopaj hesaplamasına ilişkin olarak Unvanında "(Hisse Senedi Yoğun Fon)" yazan yurtiçi hisse senedi (TL) fonlarında %0 vergi kesintisi uygulanmaktadır. Diğer fon türlerinde ise genellikle %10 oranında stopaj uygulanmakla birlikte, Cumhurbaşkanı kararıyla bu oran, belirli dönemlerde yeniden değerlendirilmekte ve yatırımcılara ek avantajlar sağlayabilmektedir.
Yatırımcılar, güncel TEFAS fon stopaj oranları için Vergi Dairesi Başkanlığı'nın veya ilgili fonun web sitesinde yer alan yatırımcı bilgi formlarını kontrol etmelidir.
BEFAS ve TEFAS fonları, farklı risk ve getiri profillerine sahip çok sayıda fon seçeneği sunmaktadır Hangi fon türünün daha kârlı olduğu, yatırımcının hedeflerine, risk profiline ve yatırım süresine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.
Yatırımcılar hangi fon türünün kendileri için daha kârlı olduğuna karar vermeden önce yatırım hedeflerini, risk profilini, alım-satım kısıtlamalarını, vergilendirme ve yatırım süresi gibi unsurları dikkatlice değerlendirmelidir.
İş Portföy web sitesini ziyaret ederek İş Portföy’ün her türlü yatırım ihtiyacınızı karşılayacak şekilde tasarladığı ürün ve hizmetleri hakkında detaylı bilgilere ulaşabilir, fon dünyasını keşfedebilir ve başta fon getirileri olmak üzere İş Portföy’ün kurucusu olduğu yatırım fonlarını ve emeklilik fonlarını daha detaylı inceleyebilirsiniz.
